فهرست مطالب
مقدمه
اگر هر فرد بطور متوسط زورانه 8 ساعت بخوابد میتوان نتیجه گرفت که یک سوم عمر هر انسانی در خواب سپری خواهد شد. داشتن خواب مناسب و با کیفیت در عملکرد سیستم ایمنی، مغزی، ترمیمی و خلاصه سلامت افراد بسیار حائز اهمیت میباشد. بسیاری از افراد تصور می کنند خواب مناسبی دارند اما بررسی های نوار مغزی EEG افراد در طی خواب و اندازه گیری پارامترهای حیاتی از قبیل اکسیژن خون، تعداد تنفس در دقیقه، میزان خر و پف و حرکات بدن افراد میتواند کیفیت خواب هر فرد را مورد بررسی قرار داده و نشان دهد که آیا فرد خواب با کیفیتی داشته یا خیر. در این مقاله قصد داریم تا حدودی با سیکل های خوابی که هر شب طی می کنیم آشنا شویم و در مقالات آینده با تست پلی سومنوگرافی PSG آشنا خواهیم شد.
چرخه یا سیکل خواب چیست؟
وقتی فردی اقدام به خوابیدن میکند همچنان مغز امواج بتا (Beta) تولید میکند. امواج بتا فرکانس بالا ولی دامنه کوچکی دارند و نشان از فعالیت مغزی می باشد. وقتی که فرد اقدام به خوابیدن میکند، مغز به مرور از تولید امواج بتا میکاهد و شروع به تولید امواج آرامش بخش آلفا (Alpha) میکند. این امواج فرکانس پایین ولی دامنه بزرگی دارند و نشان از آرامش یافتن مغر دارد. در طول گذار از مرحله بیداری به خواب فرد میتواند احساسات واضح ولی عجیبی را تجربه کند که به آن توهمات پیش از خواب یا هیپناگوژیک (hypnagogic) میگویند. بطور مثال بسیاری از ما توهماتی از قبیل پرت شدن از ارتفاع، تصادف و … را تجربه کرده ایم که مربوط به این مرحله از خواب می باشد. همچنین نوع دیگری از توهمات بنام توهمات میوکلونیک وجود دارد که ممکن است در این مرحله فرد تجربه کند و احساس کند کسی او را تکان میدهد و یا قسمتی از بدن او دچار پرش می شود.
خب حالا که با توهمات پیش از خواب کمی اشنا شدیم بهتر است به بررسی مراحل خواب بپردازیم. مراحل خواب بر اساس نحوه عملکرد مغز در طول خواب تعیین میشوند. بهطور کلی میتوان هر چرخه خواب را به ۲ قسمتِ خواب بدون حرکات سریع چشم (Non-Rapid Eye Movement) و خواب با حرکات سریع چشم ( Rapid Eye Movement) تقسیم کرد. خود مرحله NREM شامل 3 مرحله میباشد.
مراحل خواب NREM
خواب NREM که به بخش اول خواب فرد باز میگردد شامل 3 مرحله می باشد که فرد را از خواب سبک به سنگین فرو میبرد. در این مرحله فرد ممکن است خواب ببیند و ممکن است خواب نبیند.
مرحله اول N1
مرحله ۱ شروع چرخه خواب و نسبتاً مرحله سبک و خفیفی از خواب است. مرحله ۱ را میتوان به صورت دوره گذار بین بیداری و خواب در نظر گرفت. در مرحله ۱، مغز امواج تتا تولید میکند که امواجی با دامنه بلند و خیلی کند هستند. این مرحله از خواب، تنها مدّت زمانی کوتاهی در حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه طول میکشد و اگر در این مرحله کسی را از خواب بیدار کنید احتمالاً به شما خواهد گفت که خواب نبوده است!
نشانه های مرحله N1 عبارتند از :
- کاهش فعالیت مغز
- کاهش ضربان قلب، حرکات چشم و تنفس
- عضلات نیز کم کم شروع به شل شدن می کنند
مرحله دوم N2
مرحله N2 دومین مرحله خواب میباشد که تقریباً ۲۰ دقیقه طول میکشد. مغز شروع به تولید امواج منظم و سریعی میکند که به نام دوکهای خواب معروفند. دمای بدن شروع به کاهش و ضربان قلب شروع به کندشدن میکند. یک مرحلهٔ ناهشیار است که خواب رونده به راحتی بیدار میشود.
نشانه های این مرحله عبارتند از :
- کاهش ضزبان قلب و تنفس
- کاهش دمای بدن
- تقریبا چشم ها هیچ حرکتی ندارند.
مرحله سوم N3
مرحله N3 عمیقترین مرحلهٔ خواب non-REM است و به آن مرحله گذر از خواب سبک به عمیق می گویند. امواج مغزیِ عمیق و کند به نام امواج دلتا در خلال مرحله ۳ خواب شروع به پدیدار شدن میکنند این مرحله میتواند بین 20 تا 40 دقیقه طول بکشد. در انتهای این مرحله انقباض اغلب عضلات از بین میرود و هوشیاری به نازلترین سطح خود میرسد. پس از این مرحله قسمت دوم خواب یعنی بخش حرکات سریع چشم (REM) آغاز میشود.
نشانه های این مرحله عبارتند از:
- ضربان قلب و تنفس به پایین ترین سطح خود میرسد
- فشار خون دچار افت می شود
- هیچ حرکت چشمی وجود ندارد
- سیستم ایمنی بدن تقویت می شود
- بیدار شدن دشوار است
- ایجاد امواج مغزی دلتا
خواب مناسب و کافی در این مرحله سبب خلق و خوی مناسب و سرحالی فرد پس از بیداری میگردد. محققان بر این باورند که در این مرحله از خواب به دلیل تقویت سیستم ایمنی بدن، بافت های مخرب شروع به بازسازی می کنند و سبب بهبود سلامت انسان می شود. با وجود کاهش فعالیت مغز، این مرحله سبب بهبود حافظه و تقویت آن می گردد.
نکته بسیار قابل توجه این است که مراحل خواب انسان به ترتیب از مرحله NREM به REM نمیرود بلکه پس از عبور از مراحل N1، N2 و N3 مجدد وارد مرحله N2 و N3 شده و سپس وارد بخش دوم خواب یعنی REM می شود. همچنین پس از اتمام مرحله REM مجدد فرد به مرحله N2 باز میگردد. بطور خلاصه باید خدمتتان عرض شود که مراحله خواب NREM چیزی حدود 90 دقیقه بطول نمی انجامد.
مراحل خواب REM
خواب با حرکات سریع چشم (REM) از مهمترین بخش خواب محسوب میشود و جالب است بدانید در این مرحله از خواب خاطرات کوتاه مدت به خاطرات بلند مدت تبدیل می شوند. خواب REM برخلاف خواب عمیق (N3) می باشد. در خواب عمیق ضربان و فشار خون کاهش می یافت و عضلات تحرک بسیار کمی داشت و خبری از حرکت چشم ها نبود.
نشانه های خواب REM عبارتند از:
- چشم ها در پشت پلک حرکات سریع به طرفین دارند
- ضربان قلب و فشار خون همانند حالت بیداری
- تعداد تنفس در دقیقه بطور نامنظم افزایش می یابد
- میزان اکسیژن اشباع خون بالا میرود
- رویا میبینیم
- رویاها وضوح بالایی دارند و بسیار قابل باورند
- انتقال آموخته ها، خاطرات و اموزش های روز قبل به محل خاطرات بلند مدت مغز
- انتقال سیگنال بی تحرکی از جانب مغز به اندام های حرکتی بدن برای جلوگیری از راه رفتن و حرکت کردن در طول خواب
مطابق تصویر زیر امواج مغزی (EEG) در حالت بیداری و REM بسیار مشابه هم هستند ولی امواج مغزی در حالت خواب NREM بسیار اهسته میباشد.
مقایسه سیگنال های مغزی (EEG) در حالت بیداری (Awake) و دو سیکل خواب REM و NREM
مدت زمان خواب REM
بطور میانگین هر فرد بعد از گذشت 90 دقیقه از خواب به مرحله خواب REM می رسد و چیزی در حدود 10 دقیقه در این مرحله می ماند. بطور متوسط در طول خواب شبانه هر فرد میتواند 4 الی 5 سیکل خواب را طی کند و با افزایش تعداد سیکل های خواب، مدت زمان خواب REM او نیز افزایش می یابد و میتواند تا 1 ساعت خواب REM را نیز تجربه کند.
مقایسه خواب REM و NREM
خواب REM برای سلامت مغز و خواب NREM برای سلامت جسمانی مناسب است
خواب REM سبب سلامت ذهن شده و کمک می کند تا آموخته ها و آموزش های مهارت های روز قبل به حافظه بلند مدت ما منتقل گردد ولی خواب NREM سبب بازسازی سلول های تخریب شده و تقویت سیستم ایمنی بدن می شود.
در خواب REM عملکرد مغز همانند بیداری است و ضربان، فشار خون و تعداد تنفس در دقیقه افزایش می یباید ولی در خواب NREM عملکرد مغز کاهشی بوده و ضربان قلب، فشار خون و تعداد تنفس در دقیقه کاهش می یابد.
عواملی که باعث اختلال در خواب می شوند
- اختلالات خواب (آپنه، نارکولپسی و …)
- مصرف الکل
- پرخوری
- بیماری و احساس درد (آلزایمر، پارکینسون و …)
- سبک زندگی (مصرف سیگار، قیلون، کافئین
- استرس و شرایط محیطی
معرفی اختلالات خواب Sleep Disorder
اگر میخواهید بدانید اختلالات خواب چیست و چونه میتوان به این اختلالات پی برد بهتر است به مراکز تست خواب مراجعه نمایید.
سلام، در قسمت ؛( در خواب REM عملکرد مغز همانند بیداری است و ضربان، فشار خون و تعداد تنفس در دقیقه کاهش می یباید ولی در خواب NREM عملکرد مغز کاهشی بوده و ضربان قلب، فشار خون و تعداد تنفس در دقیقه کاهش می یابد.)
ایراد وجود دارد و باید بدینصورت اصلاح گردد ؛
(( در خواب REM عملکرد مغز همانند بیداری است و ضربان، فشار خون و تعداد تنفس در دقیقه ««افزایش »» می یباید ولی در خواب NREM عملکرد مغز کاهشی بوده و ضربان قلب، فشار خون و تعداد تنفس در دقیقه کاهش می یابد.))
با تشکر
سپاسگزارم از حسن دقت حضرتعالی. اصلاح گردید